Van product naar afval en dan?

Waarom gaat een TV van Philips aan het eind van de levenscyclus niet terug naar Philips? En een mobiele telefoon van Apple niet naar Apple? Of een Wasmachine van Miele niet terug naar Miele? Ofwel waarom kunnen wij de afvalstromen niet omdraaien?

Producenten maken producten en na de verkoop hebben zij geen enkele verantwoordelijkheid meer voor het product. Het eigendom en daarmee de verantwoordelijkheid is verplaatst naar de consument. Het afval dat het oplevert aan het einde van de levenscyclus is daarmee een maatschappijprobleem geworden.

De gevolgen hiervan zijn:

• Vervuiling, nog steeds belanden veel producten op de afvalberg of in de verbrandingsoven
• Waardevolle grondstoffen gaan verloren
• Waardeloze grondstoffen, omdat producenten bij het ontwerp weinig rekening houden met het scheiden van materialen
• Kosten voor afvalverwerking zijn voor de maatschappij

De huidige cyclus van een product loopt ongeveer als volgt (de lineaire economie):

• Producenten (ontwerp en assemblage van het eindproduct)
• Tussenpartijen (verkoopkanaal)
• Consumenten (gebruik)
• Milieustraat/ afvalberg/ verbrandingsoven (end-of-life-product/ afval)

Dus heel kort door de bocht maakt een producent afval. Soms gaan er jaren voorbij voordat een product afval wordt. Maar uiteindelijk, zal het afval worden. En daar hebben producenten nu geen enkele rol in.

Afvalstromen omdraaien

Omdat producenten geen rol hebben bij het verwerken van afval, hebben zij ook geen incentive om in de ontwerpfase het product zo te ontwikkelen dat het eenvoudig uit elkaar te halen is. Afvalstromen worden niet al voor de productie gescheiden.

Producenten kunnen nu voor de goedkoopste oplossing gaan, omdat het scheiden van afval de verantwoordelijkheid van de consument is. En die heeft er geen verstand van wat er allemaal in een product zit en hoe dat het best kan worden verwerkt.

Door de afvalstromen om te draaien en de end-of-life-producten terug te sturen naar de producent, krijgen de producenten een incentive om producten anders te ontwerpen. Alleen de producent weet precies hoe een product is gemaakt en kan het dan ook het best zelf verwerken wanneer het afval is geworden. Het is een logische keuze om afvalstromen om te draaien.

Hoe krijgen wij producten terug bij de producent?

Afgezien van de logistiek rond het verzamelen en retourneren van producten, is het herkennen van de producent van het end-of-life-product, een lastige vraag. Hoe kan een end-of-life-product aan een producent worden gekoppeld?

Vlees is een goed voorbeeld van hoe het mogelijk is om bij te houden welk product waar vandaan komt. Dieren worden geoormerkt en op basis van het identificatienummer, dat door de hele productieketen van het vlees behouden blijft, is de herkomst te achterhalen van ieder individueel stuk vlees. Waarmee ook bekent is van welk dier het is, bij welke boer het vandaan komt en wat het te eten heeft gekregen enz.

Dit principe kan ook voor andere producten worden gebruikt. Voor sommige producten is het misschien nog eenvoudiger. Op een televisie staat vaak een merk. Dat maakt het eenvoudig om te achterhalen wie de producent is. Maar wat gebeurt er als het merk van de televisie af is of met de verschillende onderdelen die van allemaal andere producenten komen? Ook voor producten waar niet heel duidelijk een merk op staat, zoals een skateboard of een merkloos oortelefoontje, is het lastiger te achterhalen wie de producent is.

Technologie kan helpen bij het oormerken van producten

Het achterhalen van de producent is dus niet altijd een recht-toe-recht-aan activiteit. Misschien dat de blockchain daar bij kan helpen. Door in een blockchain producten met een uniek nummer en kenmerken vast te leggen, blijft het onveranderbaar vastgelegd welk product, van wie is. Voorbeelden van kenmerken zijn: de productkenmerken, de betrokken producenten, de gebruikte materialen, belangrijke productiekenmerken, de eigenaar en de bezitter etc.

Of, misschien is het mogelijk om producenten een uniek chemisch dna kenmerk te geven die zij in het product moeten verwerken. Met een uniek dna kenmerk is een product onlosmakelijk verbonden met een producent.

Als afval is geoormerkt dan wordt het een stuk makkelijker om afval te scheiden, omdat machines op basis van specifieke kenmerken kunnen selecteren.

Beleid of continuïteit

Het verder onder controle krijgen van afvalstromen is noodzakelijk, dat zal niemand ontkennen. Echter worden daar nog weinig concrete stappen in gezet.

Nu lijkt het een voor de hand liggende optie om via de politieke weg tot regulering te komen van de afvalstromen. Nu kleven er een aantal bezwaren aan het maken van beleid:

• Het kost vaak veel tijd om afspraken te maken waar ‘iedereen’ zich in kan vinden
• Beleid moet ook worden gehandhaafd
• Bedrijven zullen hun best doen om zo min mogelijk te doen en toch binnen de wet te blijven

Het grote voordeel van beleid is dat maatregelen in één keer voor een grote groep spelers gaan gelden. Hiermee blijft het speelveld gelijk en is de impact die kan worden gemaakt groter.

Nu is er naast beleid nog een mogelijkheid. Iedereen heeft belang bij het onder controle brengen van de afvalstromen. De huidige manier van afval verwerken heeft een aantal grote nadelen:

• CO2-uitstoot als gevolg van verbranden
• Milieuschade door het storten van afval op afvalbergen
• Het kwijtraken van waardevolle grondstoffen
• Hoge kosten op termijn om alsnog een goede oplossing te vinden

De huidige manier van afval verwerken is een bedreiging van de continuïteit van de leefomgeving van mensen. Daarmee komt ook de continuïteit van afzetmogelijkheden en daarmee de continuïteit van ondernemingen in gevaar.

Dus als ondernemingen willen blijven bestaan dan is het noodzaak om zorg te dragen voor de aarde en alles dat daarop leeft. Deze mindset zal op vele manieren, zie ‘the living company' en 'Built to last’, bijdragen aan de winstgevendheid van ondernemingen.

Het omdraaien van de afvalstromen zal winst opleveren in plaats van dat het geld kost. Dus naast dat het noodzaak heeft, is het vooral in het ondernemingsbelang.