Wat is de circulaire economie? Deze vraag wordt steeds vaker gesteld. Waarschijnlijk ben jij daarom ook hier terecht gekomen. In dit artikel leg ik uit wat de circulaire economie kan zijn.
Het (her-)kennen van definities van de circulaire economie is handig, omdat de gebruikte definitie mede bepaalt wat het resultaat is dat je kan bereiken. De betekenissen lopen sterk uiteen.
Een van de meest simpele vormen van een circulaire economie is recyclen. Aan de andere kant van het spectrum staan de Sustainable Development Goals (SDG’s) van de Verenigde Naties. Daar tussen is van alles mogelijk dat meer of minder circulair is. Lees gauw verder…
(Het is een lang artikel. Je kan het ook downloaden om het op een moment te lezen dat beter uitkomt).
Om te beginnen
De definitie die ik zelf gebruik is:
Een circulaire economie is een economisch systeem waarin wij de waarde van grondstoffen en producten zolang mogelijk zo hoog mogelijk houden, waarin wij gezonde financiële resultaten halen en wij duurzaam zijn.
Deze definitie werkt voor mij, maar er is veel meer over te zeggen. Zo heeft de circulaire economie een aanleiding en een context die invloed hebben op de betekenis. Zoals de nieuwe realiteit bijvoorbeeld, of de lineaire economie en de gevolgen daarvan. Maar ook de achtergrond en het perspectief van degene die een definitie maakt hebben invloed. Ik kijk bijvoorbeeld van uit een ondernemingsperspectief en daarom werkt 'mijn' definitie voor mij. Lees maar verder en kijk eens wat voor jou goed voelt.
Een veel gebruikt synoniem voor de circulaire economie is de kringloopeconomie.
Andere bekende definities zijn:
- Julian Kirchherr;
- R-frameworks;
- Ellen McArthur Foundation (incl. FILM);
- De donut economie (incl. FILM); en
- De UN Sustainable Development Goals (incl. FILM).
De lineaire economie
Voordat wij gaan kijken naar de circulaire economie, kijken we eerst naar de lineaire economie. Dit is het huidige economische systeem. In deze economie worden (natuurlijke) grondstoffen omgezet in producten die worden verkocht, gebruikt en daarna worden weggegooid. Populair gezegd: "Take, Make, Waste". Ofwel, producten gaan in een rechte lijn (lineair) van grondstof naar afval. En afval komt in Nederland op de vuilnishoop terecht of in de verbrandingsoven. Daar kunnen wij niets meer mee, omdat de waarde definitief is verloren. Onderstaande figuur laat schematisch zien hoe de lineaire economie er uitziet.
De lineaire economie
Zoals je misschien aanvoelt, is het grote probleem met de lineaire economie dat producten worden gemaakt om ze uiteindelijk weg te gooien. Hierbij gaan de grondstoffen, die maar beperkt aanwezig zijn op de aarde, verloren. De circulaire economie heeft een andere manier van kijken naar 'afval' en biedt hier een oplossing voor.
De gedachte achter de circulaire economie
Wat maakt de circulaire economie anders? In de circulaire economie proberen wij de rechte lijn van grondstof naar afval om te buigen. Wij werken aan een eindeloze cyclus van grondstof naar 'afval' naar grondstof etc. Waarbij echt afval niet bestaat en altijd een grondstof is voor een nieuw product. Dit is wat William McDonough en Michael Braungart in hun boek 'Cradle2Cradle' afval = voedsel noemen.
De Ellen McArthur Foundation gebruikt deze gedachte gang ook voor hen model van de circulaire economie (zie afbeelding).
114 definities van de circulaire economie...
Bouwblokken van een circulaire economie
Nu wij het idee kennen achter de circulaire economie, gaan wij ons verdiepen in de definities. Daar zijn er volgens Julian Kirchherr heel veel van. In zijn onderzoek naar definities van de circulaire economie, heeft hij 114 definities gevonden. Deze definities zijn onder te verdelen naar elementen die in de definitie zijn meegenomen (of niet). De volgende elementen heeft hij aangetroffen:
- of een van de volgende R-strategieën worden gebruikt:
- reduce (verminderen)
- reuse (hergebruik van producten)
- recycle (hergebruik van de grondstoffen)
- recover (energie opwekken door verbranding)
- of er sprake is van een afvalhiërarchie (is er een prioritering in de 4 R's?)
- of er sprake is van een systeem perspectief:
- micro-systeem perspectief (consumenten, bedrijven)
- meso-systeem perspectief (lokaal, regionaal)
- macro-systeem perspectief (nationaal, wereldwijd, industriebreed)
- wie de circulaire economie mogelijk maakt:
- consumenten
- business modellen
- of er expliciet verwezen wordt naar duurzaamheid of duurzame ontwikkeling en wordt er specifiek gekeken naar:
- kwaliteit van milieu
- economische vooruitgang
- sociale gelijkheid
- toekomstige generaties
Betekenissen van een circulaire economie
Wat Julian Kirchherr heel mooi laat zien, is dat de circulaire economie niet voor iedereen hetzelfde betekent. Het kan zo banaal zijn als het verbranden van restafval om er energie uit te winnen (Recover). Ook kan het een systeem zijn waarin individuele ondernemingen met R-strategieën circulair actief zijn (meso niveau). Maar het kan ook een volledig circulaire en duurzame wereldwijde economie en samenleving zijn, gericht op toekomstige generaties en dat alle aspecten van people, planet en profit meeneemt.
Eigenlijk bepaal jij zelf wat 'de circulaire economie' is.
Het hele artikel van Julian Kirchherr staat hier: "Conceptualizing the circular economy: An analysis of 114 definitions".
Gelukkig zijn er een aantal veel voorkomende definities waarmee de lading van de circulaire economie goed wordt gedekt. Deze staan hieronder toegelicht.
Wat is de circulaire economie in 6 definities
Omdat 114 definities wat veel is om mee te werken, heb ik een selectie gemaakt van zes definities/concepten die veel worden gebruikt:
- Julian Kirchherr;
- R-frameworks;
- Ellen McArthur Foundation;
- De donut economie;
- De UN Sustainable Development Goals; en
- De definitie van Roel Remkes.
De definitie van Julian Kirchherr
De definitie van de circulaire economie die Julian Kirchherr uiteindelijk heeft opgesteld is:
“A circular economy describes an economic system that is based on business models which replace the ‘end-of-life’ concept with reducing, alternatively reusing, recycling and recovering materials in production/distribution and consumption processes, thus operating at the micro level (products, companies, consumers), meso level (eco-industrial parks) and macro level (city, region, nation and beyond), with the aim to accomplish sustainable development, which implies creating environmental quality, economic prosperity and social equity, to the benefit of current and future generations.”
De belangrijke elementen in deze definitie zijn:
- het is een economisch systeem
- met business modellen gericht op vermindert gebruik van grondstoffen, hergebruik van producten en grondstoffen en het terugwinnen van materialen
- dat op alle niveau's (micro, meso en macro) wordt toegepast
- met als doel om bij te dragen aan duurzame ontwikkeling (sociaal, milieu en economisch)
Hieruit valt op te maken dat Julian er voor kiest om een vrij uitgebreide definitie van de circulaire economie te kiezen.
R-frameworks
De circulaire economie wordt vaak samengevat in R-woorden, zoals Reduce, Reuse, Recycle en Recover. Deze vier R'en vormen het 4R-framework. Het zijn strategieën om invulling te geven aan de circulaire economie.
Naast het 4R-framework is er ook een 9R-framework. Dit model omvat de volgende negen strategieën: Refuse, Rethink, Reduce, Reuse, Repair, Refurbish, Remanufacture, Repurpose, Recycle en Recover. Klik op de figuur voor een vergroting en een korte uitleg.
Wij noemen dit de 9R-strategieën. Dit model is een praktisch handvat om het circulaire handelen te activeren.
De 9R-strategieën en de werking staat volledig uitgewerkt in het artikel: "Circulair ondernemen met de 9R-strategieën". Het is echt een aanrader om te lezen als jij direct aan de slag wil gaan.
Ondanks dat het een heel praktisch model is, heeft het ook een aantal beperkingen. Zo geven zowel het 4R- als het 9R-framework geen inzicht in:
- wie de drijvende kracht is;
- op welk niveau het wordt toegepast;
- wat de reikwijdte is; of
- wat het hoger liggende doel is.
Het zijn puur strategieën die vertellen hoe circulair kan worden omgegaan met grondstoffen en producten. Wat de R-frameworks vooral aantrekkelijk maakt, is dat ze heel praktisch zijn en eenvoudig in een breder perspectief passen. De 9R-strategieën zijn altijd onderdeel van de andere definities. Dit is de basis van het circulaire denken.
De Ellen McArthur Foundation
Een van de meest gebruikte definities van de circulaire economie is afkomstig van de Ellen McArthur Foundation. Deze luidt:
"A circular economy is one that is restorative by design, and which aims to keep products, components and materials at their highest utility and value, at all times."
De Ellen McArthur Foundation onderkent dat de mens een goed functionerende economie nodig heeft. Daarvoor moet de economie zichzelf voortdurend vernieuwen en de benodigde natuurlijke hulpbronnen herstellen. De circulaire economie heeft volgens hen als doel om producten, componenten en materialen zo bruikbaar en waardevol mogelijk te houden en dat voor altijd. Hiervoor is het nodig dat producten in eindeloze cycli van grondstof-product-gebruik-grondstof-... ronddraaien. Zij hebben een heldere animatiefilm gemaakt om de werking van de circulaire economie toe te lichten. Een aanrader om te kijken.
De donut economie
De donut economie is een idee van Kate Raworth. Zij beziet de wereld van uit het perspectief van de samenleving, de aarde en de economie. Ten bate van de economie hebben wij vele grenzen overschreden op sociaal en ecologisch vlak. Zij zegt: "dat wij het plafond hebben bereikt van wat wij en de aarde aan kunnen". De reden hiervoor is onze voortdurend drang naar groei. Zij gebruikt de donut om de randen van het sociale en ecologische plafond aan te geven waar wij binnen moeten blijven. Bekijk onderstaande film maar eens, waarin zij uitlegt wat zij bedoeld met de donut economie en hoe wij dat kunnen aanpakken.
De Sustainable Development Goals (UN)
De breedste definitie van de circulaire economie zijn de Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties. Deze hebben tot doel om een eind te maken aan wereldwijde:
- armoede;
- ongelijkheid; en
- klimaatverandering
zodat niemand op de wereld achterblijft.
Eigenlijk is de circulaire economie onderdeel van de sustainable developement goals. Deze aanpak gaat veel verder dan circulariteit, duurzaamheid of welke typering van Julian Kirchherr dan ook. Het gaat hier ook over onderwijs, oorlog, veiligheid en andere wereldwijde thema's die verder gaan dan circulariteit en duurzaamheid kunnen bewerkstelligen. Als wij alleen naar circulariteit kijken kan een bijdrage worden geleverd aan specifiek de volgende SDG's:
- 8 - decent work and economic growth (economische perspectief)
- 9- industry, innovation and infrastructure (vernieuwing is nodig om minder schadelijke producten te maken)
- 11- sustainable cities and communities (effectieve systemen opzetten om het circulaire denken in op te nemen)
- 12 - responsible consumption and production (9R strategieën)
Bekijk alle 17 SDG's in een korte film van de UN:
De definitie van Roel Remkes
Ten slotte heb ik ook een eigen definitie van de circulaire economie gemaakt:
Een circulaire economie is een economisch systeem waarin wij de waarde van grondstoffen en producten zolang mogelijk zo hoog mogelijk houden, waarin wij gezonde financiële resultaten halen en wij duurzaam zijn.
Deze definitie is zo opgebouwd dat deze eenvoudig is te vertalen naar situaties van ondernemingen. Dat is belangrijk, omdat het uiteindelijk ook de ondernemingen zijn die de circulaire economie gaan maken. Daar moet het dus wel op aansluiten volgens mij. Ik help ondernemingen bij het maken van deze vertaalslag.
Ik kan mij voorstellen dat het een beetje begint te duizelen, al die definities. Je vraagt je nu vast af wat moet, wil en kan ik ermee? Daarom heb ik een aantal leestips over circulair ondernemen om weer wat grip te krijgen:
- Circulair ondernemen met de 9R-strategieën
- Resilient Company Goals
- 7 keer meer resultaat met circulair
- Waardeketen van een circulaire economie
- Ongemakkelijk in de circulaire economie
Een nieuwe realiteit
Onder invloed van de Coronacrisis ontstaat er langzaam maar zeker een nieuwe realiteit. Deze trend is al langer waar te nemen en wordt nu versneld en versterkt door de globale economische crisis. Mensen hebben de behoefte om op een andere manier met elkaar om te gaan en op een andere manier zaken te doen. Vanuit een economisch perspectief zullen wij van een lineair systeem naar een circulair systeem overgaan. Het denken en handelen vanuit een circulair systeem biedt kansen om op een andere manier naar de wereld te kijken en een andere manier van omgaan met elkaar en de aarde. Een green recovery kan ondernemingen snel uit de crisis helpen en naar een duurzamer business model.
